พืชสวนคือพืชที่ต้องดูแลอย่างพิถีพิถัน เอาใจใส่อย่างใกล้ชิด มีขั้นตอนและความปราณีตในการปลูกมาก นับตั้งแต่การเพาะเมล็ด การเตรียมดิน การจัดระยะปลูก การให้ปุ๋ย ให้น้ำ พรวนดิน การป้องกันกำจัดศัตรูพืช และการเก็บเกี่ยว ให้ผลตอบแทนและผลตอบแทนสุทธิมากกว่าพืชเศรษฐกิจอื่น ได้แก่พืชในกลุ่มไม้ผล พืชผัก ไม้ดอกไม้ประดับ สุมนไพร เครื่องเทศ และพืชเครื่องดื่ม พืชสวนมีบทบาทในทุกมิติของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นกายภาพ สุนทรียภาพ เศรษฐกิจ สังคม/วัฒนธรรม ตลอดจนเรื่องสุขภาพ
ในด้านกายภาพและสุนทรียภาพพืชสวนสามารถใช้ในการปรับปรุงสภาพแวดล้อม เช่น ให้ร่มเงา กันลม กันการกัดเซาะของดิน ดูดซับก๊าซพิษ ฯลฯ นอกจากจะเป็นการสร้างสรรค์สิ่งแวดล้อมที่ตอบสนองการใช้ประโยชน์ของมนุษย์แล้วยังสร้างบรรยากาศที่สวยงาม มีผลด้านจิตใจอีกด้วย
ในด้านเศรษฐกิจ ผลผลิตด้านพืชสวนสามารถจำหน่ายได้ในราคาค่อนข้างสูง โดยเฉพาะหากมีการดูแลใส่ใจให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพ จึงเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญ นอกจากผลิตเพื่อตลาดในประเทศแล้วยังมีการส่งออกทั้งไม้ผล ไม้ดอกไม้ประดับ และผัก หลายประเภทเป็นที่ยอมรับและนิยมในตลาดต่างประเทศ เช่น ทุเรียน มะม่วง มะพร้าว เป็นต้น
ในด้านสังคมและวัฒนธรรม พืชสวนมีความผูกพันกับวิถีชีวิตของคนไทยมาโดยตลอดตั้งแต่เกิดจนตาย ทั้งในด้านการเป็นอาหาร (มีความเชื่อมโยงกับศิลปะการทำอาหาร การแกะสลักผัก ผลไม้) ตำรับยาจากพืชสมุนไพร ของเล่น วัสดุอุปกรณ์ ของตกแต่ง ตลอดจนเครื่องใช้ประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ (ไม้ก้านกล้วย ไม้กวาดทางมะพร้าว ช้อน จวัก ตะบวย พานพุ่ม บายศรี ฯลฯ)
ในด้านสุขภาพ พืชผักผลไม้คือแหล่งของธาตุอาหารที่สำคัญ มีส่วนช่วยเสริมสร้างสุขภาพ โดยมีการแนะนำและรณรงค์ให้บริโภคผักและผลไม้ประมาณครึ่งหนึ่งของอาหารที่บริโภคทั้งหมด นอกจากนี้อาหารไทยที่เป็นที่นิยมไปทั่วโลกล้วนใช้พืชผัก เครื่องเทศ เป็นส่วนประกอบ ไม่ว่าจะเป็นผัดไทย แกงมัสมั่น ต้มยำ ฯลฯ เป็นส่วนหนึ่งของเอกลักษณ์ไทยที่ได้รับการสืบทอดมาอย่างต่อเนื่อง
ข้อมูลประวัติภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จาก ศ. สุรนันต์ สุภัทรพันธุ์ ที่เขียนไว้ใน “สาส์นจากหัวหน้าภาควิชาพืชสวน” หนังสือ “พืขสวน 30 ปี” มีเนื้อหาดังต่อไปนี้
หากเราจะมองย้อนอดีตดูประวัติการพัฒนาทางพืชสวนในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์แล้ว เราอาจจะเห็นได้ว่าหลังจากการสถาปนามหาวิทยาลัยในวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2486 มาได้ไม่นานก็ได้มีการสอนในวิชาที่เกี่ยวข้องกับพืชสวนขึ้น วิชาพืชสวนที่มีการสอนอยู่ในสมัยนั้นยังรวมอยู่ในวิชาต่าง ๆ ของแผนกวิชาเกษตรศาสตร์ จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2500 จึงได้มีการรวบรวมเอาวิชาที่จัดเป็นวิชาพืชสวนมารวมสอนเป็นกลุ่มวิชาพืชสวนขึ้นภายในแผนกพืชกรรม และยังคงสังกัดอยู่กับแผนกวิชาเกษตรศาสตร์ ต่อมาในปี พ.ศ. 2508 ได้มีการตั้งแผนกวิชาพืชศาสตร์ ซึ่งได้รวมเอางานที่เกี่ยวกับพืชสวนและพืชไร่ มาอยู่ในแผนกนี้ โดยมีฐานะเป็นหมวดวิชา สังกัดอยู่กับคณะกสิกรรมและสัตวบาล และเมื่อ วันที่ 2 ตุลาคม พ.ศ. 2518 ก็ได้มีประกาศในพระราชกิจจานุเบกษาตั้งภาควิชาพืชสวนขึ้นอย่างเป็นทางการ โดยให้สังกัดอยู่กับคณะเกษตรซึ่งเปลี่ยนชื่อมาจากคณะกสิกรรมและสัตวบาล
ภาควิชาพืชสวนในปัจจุบันได้มีการพัฒนาโดยลำดับ โดยบุคลากรของภาควิชาได้พยายามสืบทอดเจตนารมณ์ของคณาจารย์อาวุโสที่ได้ช่วยก่อตั้งสายงานพืชสวนขึ้น และสามารถกล่าวนามท่านอาจารย์อาวุโสเหล่านี้ได้อย่างภูมิใจ เช่น อาจารย์อัญเชิญ ชมภูโพธิ์ ศาสตราจารย์ระพี สาคริก ศาสตราจารย์ ดร.บรรเจิด คติการ ศาสตราจารย์ ปวิณ ปุณศรี รองศาสตราจารย์แสงธรรม คมกฤส รองศาสตราจารย์อรรถ บุญนิธิ เป็นต้น และยังมีศิษย์พืชสวนรุ่นต้น ๆ ซึ่งได้สละกำลังกายช่วยพัฒนาแผนกพืชกรรมมาตั้งแต่เป็นนิสิตและในปัจจุบันท่านเหล่านี้ก็ได้มาเป็นกำลังสำคัญของภาควิชาพืชสวน ที่ข้าพเจ้าบอกกล่าวถึง เพื่อเป็นการเทิดทูนเสียสละของท่านก็มี ผู้ช่วยศาสตราจารย์ธวัช ลวะเปาระยะ ผู้ช่วยศาสตราจารย์สนั่น ขำเลิส ผู้ช่วยศาสตราจารย์วิจิตร วังใน เป็นต้น บรรดาท่านผู้ที่ข้าพเจ้าได้กล่าวนามมานี้รวมกับรุ่นพี่พืชสวนอีกหลายท่านที่ไปสร้างงานนอกมหาวิทยาลัยฯ เช่น ม.ร.ว. วรวัลลภ วรวรรณ อาจารย์ตระการศักดิ์ สาระโสภณ อาจารย์ไพโรจน์ ผลประสิทธิ์ อาจารย์บุญเอิญ มิลินทสูตร อาจารย์บุญเทียม เจริญยิ่ง อาจารย์ธรรมนูญ ฤทธิมณี อาจารย์ปิฎฐะ บุญนาค เป็นต้น ได้ร่วมมือกันบุกบั่น ทุ่มเทกำลังกายและกำลังใจ พัฒนาแผนกพืชกรรม ซึ่งเป็นอาคารเรียนไม้ชั้นเดียวและบริเวณใกล้เคียง ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีในหมู่ชาวเกษตรว่า “สวนนอก” และคณาจารย์พืชสวนที่เข้ามาเสริมในรุ่นต่อมาได้ช่วยกันพัฒนางานจนกระทั่งในปัจจุบันภาควิชาฯ มีที่ทำการถาวรรวมอยู่ในตึกคณะเกษตร โดยใช้พื้นที่ชั้น 3 (บางส่วน) เป็นที่ทำการฝ่ายธุรการของภาควิชาฯ ชั้น 4 และ ชั้น 5 ของอาคารตึกคณะเกษตร เป็นห้องทำงานของอาจารย์ ห้องเรียน และห้องปฏิบัติการ ในปี พ.ศ. 2522 มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้ขยายงานและเคลื่อนย้ายนิสิตบางส่วนไปศึกษาที่วิทยาเขตกำแพงแสน งานบางส่วนของภาควิชาพืชสวนก็ได้มีการเคลื่อนย้ายไปด้วยโดยมีที่ทำการของภาควิชาฯ อยู่ที่ตึกคณะเกษตร ที่วิทยาเขตกำแพงแสน
เอกสารอ้างอิง
วาโยฟาร์ม. มปป. “การจำแนกประเภทพืชไร่ พืชสวน พืชเศรษฐกิจ” https://farm.vayo.co.th/blog/field-crops-horticulture-economic-crops/ เข้าถึงเมื่อ 31 สิงหาคม 2564.
สัมฤทธิ์ เฟื่องจันทร์. 2556. หลักวิชาพืชสวน. พิมพ์ครั้งที่ 2. หจก. โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา.
สุรนันต์ สุภัทรพันธุ์. 2530. “สาส์นจากหัวหน้าภาควิชาพืชสวน” พืขสวน 30 ปี.
ที่มา: ภาควิชาพืชสวน (1 หน้า)
เว็บไซต์คณะเกษตร http://www.agr.ku.ac.th/research/index.php/th/foa-units/department/horticulture
สืบค้นเมื่อ 14 กรกฎาคม 2565.
